ค่า BOD คืออะไร? ความหมาย ความสำคัญ และการตรวจวัดในน้ำเสีย

ในกระบวนการอุตสาหกรรม เกษตรกรรม รวมถึงการใช้ชีวิตประจำวันของมนุษย์ ล้วนมีการใช้น้ำและก่อให้เกิดน้ำเสีย การประเมินคุณภาพน้ำเสียจึงมีความจำเป็นเพื่อป้องกันผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม หนึ่งในค่ามาตรฐานที่นิยมใช้กันมากที่สุดคือ ค่า BOD คือ ค่าที่สะท้อนถึงความต้องการออกซิเจนทางชีวเคมีของจุลินทรีย์ที่ใช้ย่อยสลายสารอินทรีย์ในน้ำ การรู้จักและเข้าใจค่า BOD จึงช่วยให้เราควบคุมคุณภาพน้ำได้ดียิ่งขึ้น

ค่า BOD คืออะไร?

ค่า BOD คือ ตัวย่อมาจาก Biochemical Oxygen Demand ใช้บอกปริมาณออกซิเจนที่จุลินทรีย์ต้องการในการย่อยสลายสารอินทรีย์ในน้ำเสียในช่วงเวลาที่กำหนด ปกติจะใช้วิธีการวัดที่เรียกว่า BOD หมายถึงการทดสอบในระยะเวลา 5 วัน ที่อุณหภูมิ 20 °C

การที่น้ำมีค่า BOD สูง หมายถึงมีสารอินทรีย์จำนวนมากที่รอการย่อยสลาย ซึ่งจะทำให้จุลินทรีย์ใช้ออกซิเจนมากขึ้น หากออกซิเจนไม่เพียงพอ น้ำจะกลายเป็นแหล่งมลพิษ ส่งผลกระทบต่อสัตว์น้ำ พืชน้ำ และระบบนิเวศโดยรอบ

ทำไมต้องวัดค่า BOD

การวัด ค่า BOD ไม่ได้เป็นเพียงการตรวจสอบคุณภาพน้ำในเชิงวิชาการเท่านั้น แต่ยังเป็นเกณฑ์บังคับที่หลายหน่วยงานภาครัฐ เช่น กรมควบคุมมลพิษ หรือองค์การอนามัยโลก ใช้กำหนดมาตรฐานน้ำทิ้งอุตสาหกรรม

เหตุผลหลักที่ควรตรวจวัดค่า BOD ได้แก่:

ควบคุมคุณภาพน้ำทิ้งจากโรงงานอุตสาหกรรม เพื่อให้ไม่เกินค่ามาตรฐานที่กฎหมายกำหนด
ประเมินประสิทธิภาพระบบบำบัดน้ำเสีย หากระบบบำบัดทำงานได้ดี ค่า BOD หลังบำบัดจะต่ำ
ลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ป้องกันไม่ให้น้ำเสียไหลลงสู่แม่น้ำ คลอง หรือทะเลจนทำให้สัตว์น้ำตาย
ใช้เป็นดัชนีเปรียบเทียบ ระหว่างแหล่งน้ำต่าง ๆ เพื่อจัดลำดับความรุนแรงของมลพิษ

วิธีการตรวจวัดค่า BOD

การตรวจวัด ค่า BOD มีหลายวิธี แต่ที่นิยมที่สุดคือ BOD ซึ่งใช้เวลา 5 วัน ขั้นตอนหลักคือการนำตัวอย่างน้ำมาบ่มในขวดที่มีออกซิเจนละลายอยู่ในปริมาณที่ทราบค่า จากนั้นเก็บวัดอีกครั้งหลัง 5 วันเพื่อดูว่าจุลินทรีย์ใช้ออกซิเจนไปเท่าไร

นอกจากนั้นยังมีการทดสอบ BOD ระยะสั้น หรือการใช้เครื่องมือวัดอัตโนมัติ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์เร็วขึ้น แต่โดยทั่วไป BOD ยังคงเป็นมาตรฐานสากล

การวัดค่า BOD มีข้อควรรู้ดังนี้:

ต้องเก็บตัวอย่างน้ำเสียอย่างถูกวิธีเพื่อไม่ให้ปนเปื้อน
ควรเก็บรักษาที่อุณหภูมิต่ำเพื่อหยุดการทำงานของจุลินทรีย์ก่อนการทดสอบ
ต้องเปรียบเทียบผลกับค่ามาตรฐานที่หน่วยงานรัฐกำหนด

ความแตกต่างระหว่าง BOD, COD และ DO

หลายคนอาจสับสนระหว่างค่า BOD, COD และ DO ซึ่งเกี่ยวข้องกับการประเมินคุณภาพน้ำเช่นกัน

BOD (Biochemical Oxygen Demand): ความต้องการออกซิเจนของจุลินทรีย์เพื่อย่อยสลายสารอินทรีย์
COD (Chemical Oxygen Demand): ความต้องการออกซิเจนในการออกซิไดซ์สารอินทรีย์โดยใช้สารเคมี
DO (Dissolved Oxygen): ปริมาณออกซิเจนที่ละลายในน้ำ

โดยทั่วไป ค่า COD จะสูงกว่าค่า BOD เนื่องจากสารเคมีสามารถออกซิไดซ์ได้ทั้งสารอินทรีย์ที่ย่อยสลายได้และที่ย่อยสลายไม่ได้ ส่วนค่า DO เป็นตัวบอกว่าน้ำมีออกซิเจนเพียงพอสำหรับสิ่งมีชีวิตหรือไม่

ค่า BOD กับสิ่งแวดล้อม

เมื่อแหล่งน้ำมีค่า BOD สูง จะทำให้สัตว์น้ำขาดออกซิเจนจนตาย เกิดสภาพน้ำเน่าเสียและมีกลิ่นเหม็น สิ่งนี้ส่งผลต่อทั้งระบบนิเวศและชุมชนที่อยู่รอบ ๆ แหล่งน้ำ

ผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นหากค่า BOD สูงเกินมาตรฐาน:

น้ำเน่าเสียและมีกลิ่นไม่พึงประสงค์
สัตว์น้ำตายเป็นจำนวนมาก
พืชน้ำเติบโตผิดปกติ
ระบบนิเวศแหล่งน้ำเสื่อมโทรม
ชุมชนโดยรอบได้รับผลกระทบด้านสุขอนามัย

วิธีการควบคุมค่า BOD ในน้ำเสีย

เพื่อลดค่า BOD ก่อนปล่อยน้ำเสียออกสู่สิ่งแวดล้อม โรงงานและสถานประกอบการมักใช้ระบบบำบัดน้ำเสีย เช่น:

การบำบัดทางกายภาพ เช่น การกรอง การตกตะกอน เพื่อลดของแข็งในน้ำเสีย
การบำบัดทางชีวภาพ เช่น Activated Sludge, Aerated Lagoon ที่ใช้จุลินทรีย์ย่อยสลายสารอินทรีย์
การบำบัดทางเคมี เช่น การเติมสารเคมีเพื่อเร่งการย่อยสลาย

นอกจากนี้ การติดตามตรวจวัดอย่างสม่ำเสมอเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้มั่นใจว่าค่า BOD หลังบำบัดอยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน

บทสรุป

จากทั้งหมดจะเห็นได้ว่า ค่า BOD คือ ดัชนีที่สำคัญในการประเมินคุณภาพน้ำ โดยเฉพาะน้ำเสียจากอุตสาหกรรม การเข้าใจหลักการ วิธีการตรวจวัด รวมถึงผลกระทบที่เกิดจากค่า BOD สูงเกินมาตรฐาน จะช่วยให้เราสามารถวางแผนการบำบัดน้ำเสียได้อย่างเหมาะสม ลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม และปกป้องคุณภาพชีวิตของคนในสังคม